زلزله چرا رخ میدهد؟ دلایل وقوع زلزله چیست؟
زلزله چرا رخ میدهد سوالی است که از دیرباز ذهن دانشمندان و مردم عادی را به خود مشغول کرده است. زلزله، پدیده‌ای طبیعی و قدرتمند، همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی بشر بوده است. این لرزش‌های ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی زمین، که گاه با خسارات جانی و مالی سنگینی همراه هستند، سوالات بسیاری را در ذهن انسان‌ها ایجاد کرده‌اند سوالی است که از دیرباز ذهن دانشمندان و مردم عادی را به خود مشغول کرده است. زلزله، پدیده‌ای طبیعی و قدرتمند، همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی بشر بوده است.
این لرزش‌های ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی زمین، که گاه با خسارات جانی و مالی سنگینی همراه هستند، سوالات بسیاری را در ذهن انسان‌ها ایجاد کرده‌اند. زمین لرزه یک بازیگر قهار است ، زیرا در آب به شکل سونامی و به صورت پس لرزه های مستمر رخ میدهد که ریشتر های زلزله حداقل از ۱ و حداکثر ۹ ریشتر است که گاه میتواند یک شهر را نابود کند.
زلزله چیست به زبان ساده
زلزله یا زمین‌لرزه، لرزش و جنبش ناگهانی زمین است که به دلیل آزاد شدن انرژی ناشی از گسلهای پوسته زمین در مدتی کوتاه اتفاق می‌افتد.
دلایل وقوع زلزله چیست؟
حرکت صفحات تکتونیکی: پوسته زمین از قطعات بزرگی به نام صفحات تکتونیکی تشکیل شده است که به آرامی روی گوشته نیمه‌مذاب زیرین خود حرکت می‌کنند. وقتی این صفحات به هم برخورد می‌کنند، از هم دور می‌شوند یا روی هم می‌لغزند، تنش در سنگ‌ها ایجاد می‌شود. وقتی این تنش به اندازه‌ای زیاد می‌شود که سنگ‌ها نمی‌توانند آن را تحمل کنند، به طور ناگهانی می‌شکنند و انرژی آزاد می‌کنند. این انرژی به شکل امواج لرزه‌ای در زمین حرکت میکند و باعث زلزله می‌شود.
فعالیت‌های آتشفشانی: فوران آتشفشان‌ها میتواند باعث ایجاد زلزله شود. حرکت ماگما در زیر زمین و انفجارهای آتشفشانی می‌توانند باعث لرزش زمین شوند.
گسل‌ها: گسل‌ها شکستگی‌هایی در پوسته زمین هستند که در امتداد آنها سنگ‌ها حرکت می‌کنند. حرکت در امتداد گسل‌ها میتواند باعث ایجاد زلزله شود.
فعالیت‌های انسانی: برخی فعالیت‌های انسانی مانند انفجارهای هسته‌ای و استخراج معادن می‌توانند باعث ایجاد زلزله‌های کوچک شوند.
مدت زمان زلزله
به طور کلی، زمین لرزه های شدیدتر مدت بیشتری طول می کشند و دو عامل اصلی در این امر دخیل هستند: طول گسیختگی در گسل و مدت زمان انتشار امواج لرزه ای. زمین لرزه زمانی آغاز می شود که سنگ های درون گسل برای اولین بار می شکنند و این نقطه، کانون زلزله نامیده می شود. درست بالای کانون، بر روی سطح زمین، مرکز زلزله قرار دارد.
پس از شکست اولیه، این شکست با سرعت چند کیلومتر در ثانیه در طول گسل گسترش می یابد و باعث لرزش در دو طرف گسل می شود. در طول این فرآیند شکستگی، امواج لرزه ای از هر نقطه ای تولید می شوند. از آنجایی که طول این شکستگی می تواند به صدها کیلومتر برسد، مدتی طول می کشد تا امواج تولید شده از تمام بخش ها به یک نقطه مشخص برسند.
هرچه میزان شکستگی در گسل بیشتر باشد، مدت زمان زمین لرزه نیز طولانی تر خواهد بود. به عنوان مثال، یک زلزله با بزرگی ۶.۷ ریشتر حدود ۲۰ ثانیه طول می کشد، در حالی که زلزله ۹.۲ ریشتری آلاسکا در سال ۱۹۶۴ حدود ۴ دقیقه به طول انجامید. این تفاوت در مدت زمان به دلیل ابعاد بسیار بزرگتر گسیختگی در زلزله های قوی تر است که منجر به تولید و انتشار طولانی تر امواج لرزه ای می شود.
تاریخچه زلزله در ایران
زلزله طبس (۱۳۵۷): با شدت ۷.۸ ریشتر، قدرتمندترین زلزله ثبت‌شده در تاریخ ایران و با ۱۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ نفر کشته.
زلزله رودبار و منجیل (۱۳۶۹): با حدود ۳۷۰۰۰ نفر کشته و تخریب گسترده در استان‌های گیلان و زنجان.
زلزله بم (۱۳۸۲): با حدود ۵۰ هزار کشته، سومین زلزله پر تلفات تاریخ ایران.
زلزله ازگله (۱۳۹۶): با ۶۲۰ نفر کشته و هزاران نفر مجروح در استان کرمانشاه.
زلزله بوئین زهرا (۱۳۴۱): با ۷.۲ ریشتر و ۱۱ هزار نفر کشته.
سایر زلزله‌های مهم:
- زلزله کاشمر (۱۳۰۲)
- زلزله فارسنیج (۱۳۳۶)
- زلزله سنگچال (۱۳۳۶)
- زلزله دشت بیاض (۱۳۴۷)
- زلزله قائنات (۱۳۷۶)
- زلزله بوئین زهرا (۱۳۸۱)
- زلزله مازندران (۱۳۸۳)
- زلزله باختر زرند (۱۳۸۳)
- زلزله باختر قشم (۱۳۸۴)
- زلزله باختر بروجرد (۱۳۸۵)
- زلزله قشم (۱۳۸۷)
اقدامات قبل از زلزله چیست؟
بررسی استحکام ساختمان:
- نقشه ساختمان را از مالک بگیرید و از مهندس ساختمان بخواهید مقاومت آن را بررسی کند.
- در صورت نیاز، برای مقاوم‌سازی با متخصص مشورت کنید.
(از مقاله های کی میتوانید مطالعه کنید درباره زلزله چرا رخ میدهد میتوان به مقاله نحوه ضد زلزله کردن ساختمان اشاره کرد. )
ایمن‌سازی تأسیسات:
- عیوب سیم‌کشی، نشت گاز و لوله‌های آب را توسط متخصص رفع کنید.
محکم کردن وسایل:
- آبگرمکن، یخچال، گاز و اشیای سنگین را به دیوار و کف محکم کنید.
- کمدها، قفسه‌ها، آینه‌ها و تابلوها را در جای خود ثابت کنید.
- اشیای سنگین و شکستنی را در قفسه‌های پایین قرار دهید.
- لوسترها را محکم کنید.
تعیین نقاط امن:
- در هر اتاق، نقاط امن (زیر میز محکم، کنار ستون‌ها) را مشخص کنید.
تمرین پناه گیری:
- به طور مرتب با خانواده، پناه گیری (نشستن روی زانو، پوشاندن سر و گردن، رفتن به نقطه امن) را تمرین کنید.
برنامه‌ریزی برای بعد از زلزله:
- محل ملاقات امن بعد از زلزله را تعیین کنید.
- کیف اضطراری (کمک‌های اولیه، مدارک، آب، غذا، رادیو، چراغ قوه، و غیره) تهیه کنید.
- کمک های اولیه و مهارت های خود امدادی را بیاموزید.
اقدامات بعد از زمین لرزه چیست؟
بررسی وضعیت:
- خود و اطرافیان را از نظر آسیب‌های احتمالی بررسی کنید.
دوری از خطرات:
- از ساختمان‌های آسیب‌دیده فاصله بگیرید، زیرا خطر ریزش در پس‌لرزه‌ها وجود دارد.
- فقط زمانی به خانه بازگردید که مقامات مسئول اعلام ایمنی کنند.
اقدامات هنگام بازگشت به خانه:
هوشیاری و احتیاط:
- به هشدارهای رادیویی و منابع معتبر توجه کنید.
- قبل از ورود، آسیب‌های بیرونی ساختمان را بررسی کنید.
- پس از ورود، آسیب‌های داخلی را به دقت بررسی کنید (دیوارها، درها، پنجره‌ها، کف، پله‌ها).
بررسی تأسیسات:
- گاز: در صورت استشمام بوی گاز یا مشاهده نشتی، پنجره‌ها را باز کرده، افراد را خارج کنید و گاز را قطع کنید.
- برق: در صورت مشاهده خرابی یا بوی سوختگی، برق را از فیوز اصلی قطع کنید.
- آب: لوله‌کشی آب را از نظر نشتی بررسی کنید، زیرا نشت آب میتواند به ساختمان‌های آسیب‌دیده خسارت بیشتری وارد کند.
گسل چیست و انواع آن را نام ببرید؟
در پاسخ این که چرا زلزله چرا رخ میدهد میتوان گفت علت اصلی ان گسل‌ها، شکستگی‌هایی در پوسته زمین هستند که حرکت در امتداد آنها میتواند منجر به زلزله شود. سه نوع اصلی گسل وجود دارد:
گسلهای نرمال:
این گسل‌ها در مناطقی که پوسته زمین در حال کشیده شدن است (مانند مرزهای واگرا) رخ می‌دهند. حرکت در امتداد این گسل‌ها باعث می‌شود که یک بلوک از سنگ به سمت پایین بلغزد.
گسلهای معکوس (محوری):
این گسل‌ها در مناطقی که پوسته زمین در حال فشرده شدن است (مانند مرزهای همگرا) رخ می‌دهند.
حرکت در امتداد این گسل‌ها باعث می‌شود که یک بلوک از سنگ به سمت بالا رانده شود.
گسلهای امتداد لغز:
در این گسل‌ها، دو طرف گسل به صورت افقی در کنار یکدیگر می‌لغزند.
مرزهای تبدیلی، نوعی خاص از گسلهای امتدادلغز هستند.
گسلهای مورب:
این گسل‌ها ترکیبی از دو نوع گسلهای شیب لغز و امتداد لغز هستند و حرکت در امتداد آنها هم شامل حرکت عمودی و هم حرکت افقی است.
معرفی عمق های زمین لرزه:
عمق زلزله ها رابطه مستقیمی با شدت زمین لرزه دارد به عنوان مثال هرچه زلزله در قسمت کم عمق باشد شدت زلزله بیشتر است و برعکس.
زلزله‌های کم‌عمق:
کانون آنها در عمقی کمتر از ۷۰ کیلومتر قرار دارد.
این نوع زلزله‌ها، رایج‌ترین نوع زلزله‌های تکتونیکی هستند.
زلزله‌های با عمق متوسط:
کانون آنها بین ۷۰ تا ۳۰۰ کیلومتر عمق دارد.
به این نوع زلزله‌ها، “زلزله‌های کانون-میانی” نیز گفته می‌شود.
زلزله‌های عمیق:
کانون آنها در عمقی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر قرار دارد.
این نوع زلزله‌ها بیشتر در مناطق فرورانش رخ می‌دهند، جایی که صفحات تکتونیکی اقیانوسی به زیر صفحات دیگر می‌روند.
اثرات مرگ زمین لرزه چیست؟
دانستن اثرات مرگ باز زمین لرزه جزو سوال زلزله چرا رخ میدهد؟ است. در زلزله به زبان ساده آزاد شدن انرژی زمین از طریق گسل ها است اما در ادامه به اتاق های در پی آن می پردازییم:
اثرات مستقیم:
لرزش و گسیختگی زمین:
این اثرات، اصلی‌ترین عوامل تخریب سازه‌ها هستند.
شدت تخریب به عواملی مانند بزرگی زلزله، فاصله از مرکز، و شرایط زمین‌شناسی منطقه بستگی دارد.
گسیختگی زمین، شکستگی و جابجایی سطح زمین در امتداد گسل است که میتواند برای سازه‌های بزرگ بسیار خطرناک باشد.
رانش زمین و بهمن:
زلزله میتواند باعث ناپایداری شیب‌ها و وقوع رانش زمین و بهمن شود.
این پدیده، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، خطرات جدی ایجاد میکند.
اثرات غیرمستقیم:
آتش‌سوزی:
آسیب به خطوط برق و گاز در اثر زلزله میتواند منجر به آتش‌سوزی‌های گسترده شود.
در صورت تخریب سیستم‌های آب‌رسانی، مهار آتش دشوارتر می‌شود.
روانگرایی خاک:
لرزش زمین میتواند باعث شود خاک‌های اشباع‌شده با آب، مانند شن و ماسه، استحکام خود را از دست داده و به حالت مایع درآیند.
این پدیده میتواند باعث کج شدن یا فرورفتن ساختمان‌ها و پل‌ها شود.
سونامی:
زلزله‌های زیردریایی می‌توانند امواج عظیم سونامی را ایجاد کنند که با سرعت بالا در اقیانوس حرکت کرده و سواحل را ویران می‌کنند.
سیل:
تخریب سدها در اثر زلزله میتواند منجر به سیل‌های ناگهانی و ویرانگر شود.
زمین لرزه ممکن است موجب ریزش خاک کوه شود و جریان رودخانه را مسدود کند که علت سیل شود.
نیروهای جزر و مدی:
پژوهش‌ها نشان داده است ارتباط قوی بین نیروهای کشندی یا همان جزر و مدی کوچک و لرزش‌های غیر آتشفشانی وجود دارد.
ما در این مقاله به اقدامات پیش از زلزله و پیش از زلزله پرداخته ایم و از شما متشکریم که تا کنون همراه ما بوده اید اما تا به حال برایتان سوال پیش آمده که هنگام وقوع زلزله چه کنیم باید چه کنیم؟
هنگام وقوع زمین لرزه چه کنیم؟
سوالات مهم در مورد زلزله چرا رخ میدهد
یا فعالیت‌های انسانی می‌توانند باعث وقوع زلزله شوند؟
بله، برخی فعالیت‌های انسانی مانند انفجارهای هسته‌ای و استخراج معادن می‌توانند باعث ایجاد زلزله‌های کوچک شوند. این فعالیت‌ها می‌توانند باعث ایجاد تنش در سنگ‌ها و شکستگی آنها شوند.
چگونه میتوان زلزله را پیش‌بینی کرد؟
پیش‌بینی دقیق زلزله هنوز امکان‌پذیر نیست، اما دانشمندان در حال تحقیق و توسعه روش‌هایی برای پیش‌بینی زلزله هستند. آنها از دستگاه‌های لرزه‌نگار برای ثبت و مطالعه زلزله‌ها استفاده می‌کنند و به دنبال الگوهایی هستند که بتواند به آنها در پیش‌بینی زلزله کمک کند. اگر به دستگاه‌های لرزه‌نگار دسترسی ندارید میتوانید به سایت لرزه نگار کشوری مراجعه کنید.
چگونه میتوان در برابر زلزله مقام بود؟
برای ایمنی در برابر زلزله، باید اقداماتی مانند ساخت ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، برنامه‌ریزی شهری مناسب، و آموزش عمومی انجام شود. همچنین، باید در هنگام وقوع زلزله، اقدامات ایمنی مانند پناه گرفتن زیر میز محکم و دوری از پنجره‌ها را انجام داد.
مثلث حیات چیست؟
بر اساس این نظریه، هنگامی که ساختمانی در اثر زلزله فرو می‌ریزد، سقف و دیوارها به صورت عمودی سقوط نمی‌کنند، بلکه به صورت زاویه‌دار فرو می‌ریزند. در نتیجه، فضاهای خالی در کنار اشیاء بزرگ و محکم ایجاد می‌شود که به آنها «مثلث حیات» میگویند. این فضاها می‌توانند جان افراد را در صورت گیر افتادن زیر آوار نجات دهند.
بیشتر زمین لرزه ها در چه کشور هایی اتفاق می افتد؟
۱.حلقه آتش اقیانوس آرام:
این منطقه، که به شکل نعل اسبی دور تا دور اقیانوس آرام را فرا گرفته، محل تلاقی صفحات تکتونیکی متعددی است.
فعالیت‌های آتشفشانی و گسلهای فراوان، این منطقه را به یکی از خطرناک‌ترین مناطق زلزله‌خیز جهان تبدیل کرده است.
کشورهایی مانند ژاپن، اندونزی، فیلیپین، شیلی، و بخش‌هایی از ایالات متحده (به ویژه کالیفرنیا و آلاسکا) در این منطقه واقع شده‌اند.
۲. کمربند آلپ-هیمالیا:
این کمربند، که از غرب اروپا تا شرق آسیا امتداد دارد، نتیجه برخورد صفحات تکتونیکی اوراسیا و هند است.
این منطقه نیز به دلیل فعالیت‌های گسلی فراوان، شاهد وقوع زلزله‌های متعدد و گاه مخرب است.
کشورهای ایران، ترکیه، پاکستان، هند، و بخش‌هایی از چین در این منطقه قرار دارند.
۳. سایر مناطق زلزله‌خیز:
علاوه بر این دو منطقه اصلی، مناطق دیگری نیز در جهان وجود دارند که به دلیل وجود گسلهای فعال، مستعد زلزله هستند.
کشورهایی مانند مکزیک، نپال، ایتالیا، و بخش‌های دیگری از چین نیز به طور مکرر شاهد وقوع زلزله هستند.
در کدام کشور هر ساله تعداد زیادی زلزله رخ میدهد
کشور ژاپن به دلیل قرار گرفتن بر روی یکی از فعال‌ترین مناطق زلزله‌خیز جهان موسوم به “حلقه آتش اقیانوس آرام”، هر ساله شاهد تعداد بسیار زیادی زمین‌لرزه است. این منطقه محل تلاقی چندین صفحه تکتونیکی بزرگ است که حرکت و برخورد آنها باعث ایجاد تنش و شکستگی در پوسته زمین و در نتیجه وقوع زلزله‌های متعدد می‌شود. علاوه بر ژاپن، کشورهایی مانند اندونزی، فیلیپین و بخش‌های غربی آمریکای شمالی و جنوبی نیز به دلیل قرارگیری در این کمربند زلزله‌خیز، آمار بالایی از وقوع زمین‌لرزه را در طول سال تجربه می‌کنند.
چرا میگویند شهر تهران قرار است زلزله بیاید؟
اولاً، تهران در یک منطقه فعال لرزه‌خیز واقع شده و توسط چندین گسل مهم و فعال احاطه شده است. گسل‌هایی مانند گسل مشا-فشم، گسل شمال تهران، گسل ری (شمالی و جنوبی) و گسل پارچین از جمله گسلهای بزرگ و بالقوه خطرناک در نزدیکی و داخل شهر تهران هستند. حرکت و تنش انباشته شده در این گسل‌ها، به طور دوره‌ای منجر به وقوع زمین‌لرزه می‌شود.
ثانیاً، بررسی‌های تاریخی نشان میدهد که تهران و مناطق اطراف آن در گذشته نیز شاهد زلزله‌های بزرگ و مخرب بوده‌اند. به عنوان مثال، زلزله‌های بزرگی در سال‌های ۴۰۰ پیش از میلاد، ۱۲۲، ۲۳۴، ۳۳۷ و ۱۲۰۹ خورشیدی در منطقه ری و تهران به ثبت رسیده‌اند که نشان‌دهنده سابقه لرزه‌خیزی این منطقه است. آخرین زلزله مهیب تهران در سال ۱۲۰۹ خورشیدی (حدود ۱۹۶ سال پیش) رخ داده است که در اثر فعالیت گسل مشا، مناطق شمیرانات و دماوند را به شدت ویران کرد.
با توجه به قرارگیری تهران بر روی گسلهای فعال و سابقه تاریخی زلزله‌های بزرگ در این منطقه، متخصصان زمین‌شناسی و زلزله‌شناسی بر این باورند که وقوع یک زلزله بزرگ دیگر در تهران در آینده اجتناب‌ناپذیر است. اگرچه زمان دقیق وقوع آن قابل پیش‌بینی نیست، اما فعال بودن گسل‌ها و دوره بازگشت احتمالی زلزله‌های بزرگ، این نگرانی را تقویت میکند و بر لزوم آمادگی و مقاوم‌سازی ساخت و سازها در این شهر تاکید دارد.
جمع بندی در مورد علت وقوع زلزله
تکان خوردن زمین در اثر عبور امواج لرزه ای در زیر و روی سطح زمین را زلزله می گویند. علت اصلی وقوع اکثر زلزله ها، حرکت صفحات تکتونیکی زمین است. پوسته زمین از قطعات بزرگی به نام صفحات تکتونیکی تشکیل شده است که به طور مداوم و بسیار آهسته در حال حرکت هستند. این صفحات می توانند به یکدیگر نزدیک شوند، از هم دور شوند و یا در کنار یکدیگر بلغزند.
در محل برخورد این صفحات، به دلیل اصطکاک و فشارهای ناشی از حرکت، تنش زیادی در سنگ ها ایجاد می شود. هنگامی که این تنش از مقاومت سنگ ها فراتر رود، شکستگی ناگهانی در سنگ ها رخ می دهد که به آن گسل می گویند. در لحظه شکستگی، انرژی عظیمی به صورت امواج لرزه ای آزاد می شود که در زمین منتشر شده و باعث لرزش سطح زمین می گردد.
علاوه بر زلزله های تکتونیکی، انواع دیگری از زلزله ها نیز وجود دارند که ناشی از فعالیت های آتشفشانی، فروریزش غارها و معادن، و یا انفجارهای بزرگ (مانند انفجارهای هسته ای) می باشند، اما این نوع زلزله ها در مقایسه با زلزله های تکتونیکی از شدت و فراوانی کمتری برخوردارند.
نتیجه گیری کلی در مورد زلزله چرا رخ میدهد
زلزله، پدیده‌ای طبیعی و قدرتمند، نتیجه‌ی آزاد شدن ناگهانی انرژی ذخیره شده در پوسته زمین است. این انرژی به شکل امواج لرزه‌ای در زمین منتشر می‌شود و باعث لرزش سطح زمین می‌شود. علت اصلی وقوع زلزله، حرکت و جابجایی صفحات تکتونیکی زمین است. پوسته زمین از قطعات بزرگی به نام صفحات تکتونیکی تشکیل شده که به آرامی روی گوشته نیمه مذاب زیرین خود حرکت می‌کنند. وقتی این صفحات به هم برخورد می‌کنند، از هم دور می‌شوند یا روی هم می‌لغزند، تنش در سنگ‌ها ایجاد می‌شود. وقتی این تنش به اندازه‌ای زیاد می‌شود که سنگ‌ها نمی‌توانند آن را تحمل کنند، به طور ناگهانی می‌شکنند و انرژی آزاد می‌کنند.
