دمپر چیست و چه کاربردی در سیستم ها داره؟

دمپر چیه و چه کاربردی داره؟ ببینید دوستان اگه در حوزه طراحی سیستم، تاسیسات و ساختمان دستی بر آتش دارید و خودتان اهل کارهای تعمیراتی باشید و یا نه واقعا در رشته‌های تاسیساتی تحصیل کرده اید، قطعا اسم دمپر را لابه لای تاسیسات و سیستم ها شنیده اید یا در کتاب خواندید. در اینجا هم قصد داریم دمپر مکانیکی، دمپر تهویه هوا، دمپرهای سیستم های خنک کننده و…  رو خیلی کامل به شما آموزش دهیم.

دمپر چیست؟

به طور کلی، دمپرها در سیستم تهویه مطبوع (HVAC)، نقش خیلی مهمی بر دوش دارند. البته برای سیستم و دستگاه های دیگه مثل یخچال، سیستم های ایمنی و.. هم استفاده میشه.  انواع دمپرها برای کنترل جریان هوا در کانال‌ها، هدایت سیالات، کاهش صدا و لرزش، و تنظیم دما و رطوبت به کار می‌رون.  این قطعات با قرارگیری در مسیر جریان هوا، عملکرد سیستم را بهبود بخشیده و کیفیت هوای مطبوع را تنظیم می‌کنند. به طور مثال، در ساختمان‌های تجاری، کاربرد بیشتر دمپرها برای تنظیم جریان هوا در بخش‌های مختلف سیستم HVAC  است.  در نهایت، استفاده از دمپرها در سیستم‌های HVAC به منظور افزایش راحتی و سلامت افراد و بهبود بازدهی کلی سیستم از اهمیت بالایی برخوردار است.

خیلی از مشکلاتی که برای انواع سیستم های تهویه مطبوع مثل کولر گازی یا کولر آبی رخ میدهد، ناشی از خراب شدن دمپر است. متخصصین تاسیسات برای عیب یابی مشکل عدم ایجاد هوا خوب، به سراغ بررسی دمپر هم میروند.

تصور کن یه جور شیره که به جای آب، هوا رو کم و زیاد می‌کنه و مسیرش رو تغییر می‌ده. دمپرها با باز و بسته شدن یا تغییر زاویه پره‌هاشون، مشخص می‌کنن که هوا با چه میزان و به کدوم سمت حرکت کنه.

جنس و مشخصات ظاهری دمپر

اگر شما هم از کولر آبی استفاده میکنین، قطعا دمپر رو دیدید.  دمپر در اصطلاح ساده، دریچه‌ای ساخته شده از موادی مانند آلومینیوم، استیل یا گالوانیزه است که با بهره‌گیری از تعدادی تیغه یا پره، وظیفه تنظیم جریان هوای گرم یا سرد خروجی از سیستم‌های تهویه هوا را بر عهده داره. شایان ذکره که کاربرد دمپرها محدود به سیستم‌های تهویه مطبوع نبوده و در صنایع دیگر نیز برای کنترل جریان گاز، آتش و سایر مواد مورد استفاده قرار میگیرن.

کاربردهای دمپرهای هواساز

• تنظیم دما: کنترل جریان هوا برای دستیابی به دمای دقیق در فضاهای مختلف.
• کنترل جریان هوا: تنظیم میزان هوای ورودی و خروجی برای تهویه مناسب و مدیریت حجم هوا در سیستم.
• تنظیم جهت هوا: هدایت جریان هوا به مناطق دلخواه و جلوگیری از ورود آن به مناطق ناخواسته.

انواع دمپر تهویه هوا از زبان متخصصین

دمپر تو سیستم تهویه هوا چند جور مختلف هست که هر کدوم یه کاری می‌کنن و واسه یه جایی خاصی ساختنش. حالا بریم ببینیم مهم‌تریناشون کدومان:

۱. از نظر نوع عملکرد

دمپرای دستی (Manual Dampers): اینا رو باید با دست تنظیم کنی، یه اهرم یا پیچ دارن که می‌چرخونیشون. معمولاً واسه جاهایی خوبن که نمی‌خوای زیاد جریان هوا رو تغییر بدی و یه جور ثابت می‌خوای.

دمپرای موتوری (Motorized Dampers): اینا یه موتور برقی دارن که خودشون باز و بسته می‌شن، یا از راه دور کنترل می‌شن. تو سیستمای کنترل منطقه‌ای، VAV و واسه تنظیم هوای تازه ازشون استفاده می‌کنن و می‌تونن توسط ترموستات‌ها، سنسور دما هوا و اینجور چیزا هم فرمونشون بدن.

۲. از نظر شکل و  ظاهر تیغه:

دمپرای یه تیغه‌ای (Single Blade Dampers): اینا یه دونه صفحه دارن که دور یه محور می‌چرخه. معمولاً واسه کارای ساده و باز و بسته کردن جریان هوا استفاده می‌شن، ولی معمولاً زیاد کیپ نمی‌شن.
دمپرای چند تیغه‌ای موازی (Parallel Blade Dampers): اینا چند تا تیغه دارن که همه‌شون با هم یه طرف باز و بسته می‌شن. واسه کنترل جریان هوا بد نیستن، ولی ممکنه وقتی بسته‌ان خوب جلوی هوا رو نگیرن.
دمپرای چند تیغه‌ای متقابل (Opposed Blade Dampers): اینا هم چند تا تیغه دارن، ولی تیغه‌های بغل هم خلاف جهت هم حرکت می‌کنن. این مدلی دقیق‌تر جریان هوا رو کنترل می‌کنه و واسه تنظیم حجم هوا تو سیستمای VAV و کنترل منطقه‌ای خیلی خوبه.

۳. از نظر کاربرد

دمپر بالانس هوا (Balancing Dampers): اینا معمولاً دستی هستن و واسه تنظیم کردن میزان هوایی که تو شاخه‌های مختلف کانال می‌ره استفاده می‌شن، تا همه جا به اندازه کافی هوا برسه.

دمپر منطقه‌بندی (Zoning Dampers): دمپر منطقه بندی، موتور دارن و واسه کنترل هوایی که به قسمت‌های مختلف یه ساختمون می‌ره استفاده می‌شن، تا هر جا دمای خودشو داشته باشه.

دمپر هوای تازه (Fresh Air Dampers): ابن دسته از دمپر، واسه کنترل مقدار هوای تازه‌ای که وارد سیستم تهویه می‌شه استفاده می‌شن و معمولاً موتور دارن تا بتونن بسته به نیاز و هوا تنظیم بشن.

دمپر برگشت هوا (Return Air Dampers): اینا هوایی که از داخل ساختمون برمی‌گرده به دستگاه تهویه رو کنترل می‌کنن.

دمپر اگزوز هوا (Exhaust Air Dampers): این دسته از دمپر، هوایی که از ساختمون بیرون می‌ره رو تنظیم می‌کنن.

دمپر ضد حریق (Fire Dampers): اینا تو سیستم تهویه کارشون اینه که وقتی آتیش می‌گیره، جلوی پخش شدن آتیش از طریق کانال‌ها رو بگیرن. یه چیزی دارن که به گرما حساسه و وقتی هوا خیلی داغ می‌شه، خودشون بسته می‌شن.

دمپرای دود (Smoke Dampers): اینا واسه کنترل و جلوگرفتن از حرکت دود تو سیستم تهویه موقع آتیش‌سوزی طراحی شدن. هم دستی دارن هم موتوری و تو سیستمای مدیریت دود خیلی مهم‌ان.

دمپر ترکیبی آتش و دود (Fire and Smoke Dampers): اینا هم کار دمپر ضد حریق رو می‌کنن هم کار دمپر دود رو، یعنی دو کاره‌ان.
اینکه کدوم دمپر رو انتخاب کنی بستگی داره به اینکه سیستم تهویه هوات چجوریه، چه کنترلی می‌خوای روش داشته باشی و ایمنی چقدر برات مهمه.

دمپر از چه جنس هایی ساخته شده

انتخاب موادی که تو دمپر استفاده می‌شه، بستگی داره به اینکه دمپر رو واسه چی می‌خوان و سیستم چه نیازهایی داره. یه سری از مواد معمول که تو دمپرها استفاده می‌شن اینان:

• فولاد: چون خیلی محکم و بادوامه، بیشتر تو دمپر صنعتی سنگین استفاده می‌شه.
• آلومینیوم: هم سبکه هم زنگ نمی‌زنه، واسه کارای ماشین و هواپیما زیاد استفاده می‌شه.
• لاستیک: خاصیت عایق‌سازی و کم کردن لرزش رو داره، معمولاً تو دمپر ماشین و دستگاه‌ها استفاده می‌شه.
• پلی اورتان: خاصیت کم کردن صدا و مقاومت در برابر ساییدگی داره و تو خیلی از دمپرها استفاده می‌شه.
• PTFE (تفلون): به خاطر اینکه خیلی اصطکاکش کمه معروفه و تو دمپر خیلی قوی استفاده می‌شه.
• فولاد ضد زنگ: واسه اینکه زنگ نزنه و محکم باشه تو دمپرها استفاده می‌شه.

انواع دمپر تهویه مطبوع

تو دستگاه تهویه مطبوع، چند جور دمپر مختلف واسه کنترل کردن جریان هوا و تنظیم دما و فشار هوا استفاده می‌شه. این پایین به چند تا از این دمپرها اشاره می‌کنیم:

مدل خطی (Linear damper): یه جور دمپره که واسه کنترل کردن جریان هوا تو یه مسیر راست به کار می‌ره. این دمپر رو مستقیم تو کانال هوای تهویه مطبوع نصب می‌کنن.
مدل چرخشی (Round damper): این مدل یه صفحه گردالی شکله که داخل کانال هوای تهویه مطبوع نصب می‌شه و واسه کنترل جریان هوا و تنظیم دما و فشار هوا ازش استفاده می‌کنن.
مدل پرده‌ای (Airfoil damper): شبیه یه پرده داخل کانال هوای تهویه مطبوع نصب می‌شه و واسه کنترل جریان هوا و تنظیم دما و فشار هوا مورد استفاده قرار می‌گیره.
مدل دو جداره (Double skin damper): این مدل دو تا لایه پرده داره و واسه کنترل جریان هوا و تنظیم دما و فشار هوا استفاده می‌شه. لایه داخلی این دمپر می‌تونه جهت جریان هوا رو به صورت عمودی بچرخونه.
مدل زاویه دار (Angular damper): شبیه یه پرده با زاویه داخل کانال هوای تهویه مطبوع نصب می‌شه و واسه کنترل جریان هوا و تنظیم دما و فشار هوا مورد استفاده قرار می‌گیره.
مدل کروماتیک (Chromatic damper): این مدل سنسورهایی داره که بسته به اینکه شدت هوای ورودی چقدره، جریان هوا رو تنظیم می‌کنن.

سوالات رایج در مورد دمپر که شاید سوالات شما هم باشد

موارد زیر رو که بخونید، متوجه میشوید که هرجا اسم دمپر بیاد و در هر سیستمی از دمپر استفاده بشه، در واقع برای هدایت هوا، مایع و یا گاز است. یکجور کنترل کننده و هدایت کننده محسوب میشه. برای مثال دمپر یخچال، برای رد و بدل هواست. دمپر کولر برای هدایت هوای خنکه.

دمپر مکانیکی:

دمپرای مکانیکی، که بهشون دمپرای دستی هم می‌گن، ساده‌ترین جور دمپران و واسه تنظیم کردن راه عبور مایع یا گاز استفاده می‌شن. یه دریچه متحرک دارن که با دست و با اهرم و دستگیره و پیچ تکونش می‌دن. فرقشون با دمپر خودکار اینه که باید یکی بره تنظیمشون کنه و معمولاً واسه جاهایی خوبن که نمی‌خواد زیاد جریان رو تغییر بدن. یه مثال باحالش تو خونه‌های قدیمی‌تره که رو کانال کولر دریچه داشتن و با باز و بسته کردنشون، هوای هر اتاق رو کم و زیاد می‌کردن.

دمپر ماشین:

تو ماشینا، وقتی می‌گن دمپر، معمولاً منظورشون کمک‌فنراس که خیلی مهم‌ان و نمی‌ذارن ماشین زیاد بالا و پایین بپره و سواری رو راحت می‌کنن. این دمپرها انرژی تکون‌های ماشین رو به گرما تبدیل می‌کنن و نمی‌ذارن چرخا زیاد بلرزن. یه چیز جالب اینه که کمک‌فنرا هر روز بهتر می‌شن و الان کمک‌فنرهای هوشمند اومدن که خودشون رو با جاده و رانندگی تنظیم می‌کنن.

دمپر تو ارتعاشات یعنی چی:

وقتی یه چیزی می‌لرزه، دمپر یه وسیله‌س که این لرزش رو کم می‌کنه. هدف از دمپر اینه که نذاره لرزش زیاد به وسایل آسیب بزنه، صدا رو کم کنه و کارکرد دستگاه رو بهتر کنه. یه مثال کم‌تر شنیده شده، استفاده از دمپرای سنگین تو ساختمونای بلند مثل برج‌هاس. این دمپرای سنگین رو جوری ساختن که لرزش‌های مخصوص ساختمون رو خنثی می‌کنن و نمی‌ذارن ساختمون زیاد تکون بخوره.

دمپر پمپ چیه:

دمپر پمپ یه قطعه‌س که رو پمپ‌ها می‌ذارن تا تکون‌ها و ضربه‌هایی که پمپ می‌زنه رو کم کنه. این کار باعث می‌شه دستگاه‌های بعد از پمپ خراب نشن، صدا و لرزش کم بشه و مایع یه جور آروم‌تر جریان پیدا کنه. تو کارخونه‌های غذا و دارو خیلی مهمه که پمپ آروم کار کنه و ضربه نزنه.

دمپر آتش:

دمپر آتش یه جور وسیله ایمنی تو سیستم تهویه هوا هستن که وقتی آتیش می‌گیره، نمی‌ذارن آتیش و دود از کانال‌ها پخش بشه. این دمپرها یه چیزی دارن که به گرما حساسه و وقتی هوا خیلی داغ می‌شه، خودشون بسته می‌شن. خیلی مهمه که این دمپرها درست نصب و نگهداری بشن و هر چند وقت یه بار هم چکشون کنن که درست کار می‌کنن یا نه.

دمپر یخچال:

دمپر یخچال، کارش اینه که هوای سرد رو بین فریزر و یخچال کم و زیاد کنه. با باز و بسته شدن این دمپر، می‌شه تعیین کرد که چقدر هوای سرد به یخچال بره و در نتیجه دمای هر دو قسمت رو جدا جدا تنظیم کرد. تو یخچال‌های جدیدتر، دمپرهای برقی اومدن که با سنسور و کامپیوتر کار می‌کنن و خودشون دما رو تنظیم می‌کنن تا همه‌جا خوب خنک باشه و برق زیاد مصرف نشه.

دمپر برقی:

دمپر برقی یا موتوری، یه جور دمپر هستن که با موتور برقی باز و بسته می‌شن. این موتور با ترموستات، سنسور یا کامپیوتر ساختمون کنترل می‌شه. خوبی دمپر برقی اینه که از راه دور هم می‌شه کنترلش کرد و خودش هم اتوماتیک کار می‌کنه و می‌تونه جریان هوا رو دقیق و بسته به نیاز تنظیم کنه. تو سیستم‌های تهویه مطبوع بزرگ که حجم هوا تغییر می‌کنه، از این دمپرها استفاده می‌کنن تا الکی هوا زیاد نره و برق کمتری مصرف بشه.

جمع بندی در مورد دمپر

دمپر یه جور دریچه یا صفحه کنترلیه که تو سیستم‌های مختلف، مخصوصاً تهویه مطبوع (HVAC)، استفاده می‌شه تا جریان هوا یا گاز رو تنظیم یا کلاً قطع و وصل کنه. این قطعه می‌تونه دستی یا موتوری باشه و از جنس‌های مختلفی مثل آلومینیوم، فولاد یا پلاستیک ساخته می‌شه. کاربرد اصلی دمپر، کنترل میزان و جهت هوا برای تنظیم دما، رطوبت، تهویه و همچنین کاهش صدا و لرزش تو سیستم‌های مختلفه و بسته به نوع و محل استفاده، انواع گوناگونی داره.