آب انبار ایرانی چیست؟ سرداب هایی جاودان
آب انبار با حوض، یک فناوری سازه ای در عصر قدیم بوده بوده. در کشور ایران که یک کشور چندان پر بارانی نیست در گذشته برای نگهداری آب از سازه هایی به نام آب انبار ساخته میشود که با شکل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت. در فصل‌های پر بارش آب انبارها از ذخایر آب زیر زمینی انباشته می‌شدند و در فصل های گرم مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این سازه‌ها در موقعیت های مختلفی از شهرها بسته به نوع آب و هوا این مناطق شکل آن تغیر معماری داخلی آن تغییر می‌کرد. در ادامه مفصل در مورد اینکه آب انبار چیست و اب انبارهای ایران چگونه ساخته شده اند رفته ایم.
شاخص شهر خشک ایران چیست؟
آب انبارها در شهرهای خشک ایران نگین معماری شده‌اند، زیرا این مناطق با وجود کم بارش بودن آب‌های شرب و غیر شرب را همگان با استفاده از اشکال هندسی و خلاقیت‌های غیره به یک اثر هنری تبدیل می‌کردند که این سازه‌ها در شهرهای جنوبی ایران مانند هرمزگان، میناب که با وجود رودخانه میناب به بهشت جنوب معروف است، یزد، لار، کرمان که اسم آن از خود این شهر قدیمی‌تر است لازم به ذکر است که چند مورد از این آبانبارها هنوز استفاده میشود.
نکات معماری آب انبارها چیست؟
تا به حال از خود پرسیده‌اید چرا حوض ها در مناطق صعب‌العبور یا زیر زمینی ساخته میشود؟ در گذشته به دلیل جنگ و حمله‌های زیادی در ایران و استفاده راحت تر در تابستان آب پر اهمیت بوده به همین دلیل در زیر مناطق مهم مانند زیر شهرها، کاروان سراها و … یا مراکز تمرکز جمعیت بوده.
دلیل تاسیس و احداث استخر های اب
نحوه ساخت آبانبار، تصفیه و عایق‌بندی آن با اصول مهندسی و علمی مطابقت دارد. برای تصفیه از روش‌های فیزیکی و شیمیایی استفاده میشود. ته‌نشین شدن مواد زاید، اضافه کردن حجم مشخصی از نمک به منظور تجزیه آن و میکروب کشی توسط کلر آزاد شده، استفاده از ترکیبات آهکی جهت گندزدایی و استفاده از کیسه‌های زغال به منظور بوگیری از جمله این روش‌ها است.
همانطور که در بالا ذکر شده دلایل احداث آب انبارها:
- ذخیره آب برای زمان های سختی و خشک سالی
- خنک و سرد ماندن آب در فصول مختلف
شاید با خود فکر کنید که ساخت این نوع سازه‌ها به معماری و محاسباتی نیاز ندارد، دلیل معماری های مختلف این سازها به نوع منطقه و کاربرد دارد برای مثال شکل گرد آن برای گردش هوا است و تعبیه سوراخ در انتها آن خروج هوا گرم است. یکی از شاهکار های معماری در قرن ۴ هجری ساخته شده که روی کوهی بنا شده که برای مصرف ۱۰۰۰ خانواده به مدت ۱ سال کافی بوده به عبارت دیگر یک آب انبار شهری بوده.
تصفیه آب خانگی در اثر فناوری چگونه است؟ مقاله روش های تصفیه آب استخر به صورت رایگان در اختیار شما قرار گرفته.
بررسی آب انبارها در اقلیم‌های مختلف و اشکال مختلف آن
اب انبار در مناطق گرم و خشک:
این سازه‌ها در مناطق خشک یکی از عوامل موثر بر کیفیت زندگی بوده. محل قرار گیری این سازه ها به صورت تک یا چند آب انبار بوده که تعداد آن بستگی به نوع کاربرد بوده ، اب انبار های تک برای مسافرین بوده و چند آب انبار برای جمعیت بیشتری بوده که نیازمند آب بوده‌اند . این استخر ها یک در یا دو در داشته اند که با راه پله به مخزن آب می‌رسیدند .
اب انبار اقلیم کوهستانی:
با این که بارش در این مناطق بیشتر بوده، اما بیشتر نهرها و بارش‌ها به صورت فصلی بوده برای همین استفاده از استخرها مهم بوده. اما باید توجه به نحوه ساخت آن کرد. نکته: حوض‌ها در مناطق گرم سیر در زمین ساخته می‌شوند ، اما در اقلیم های کوهستانی در کوه‌ها ساخته می شوند تفاوت سازه ای محسوب میشود.
اب انبار اقلیم های گرم و مرطوب:
در سواحل جنوبی کشور، نوعی آبانبار به نام برکه یا آبگیر وجود دارد که مخزن آن در زمین قرار دارد اما محفظه بالای آن باز است. ساکنان از طریق ورودی‌های اطراف مستقیماً به داخل آن رفته و آب برداشت می‌کنند. این برکه‌ها معمولاً با جمع‌آوری آب باران تأمین می‌شوند و به دلیل کمبود بارندگی و شوری آب‌های زیرزمینی، نقش حیاتی در تأمین آب شیرین دارند. در بندر لنگه و بندر بوشهر نیز آب‌های زیرزمینی اغلب شور بوده و تنها برای شستشو یا آبیاری استفاده می‌شد. نمونه‌ای از این سازه‌ها آبانبار سنگی قوام در جزیره کیش است.
چگونه در ایام قدیم آب را تصفیه می‌کردند؟
آب که به وسیله باران یا برکه‌ها در آبگیرها قرار می گرفتند در حالت کلی قابل شرب نبودند. آب‌های غیر قابل شرب برای شستشو، برای استحمام و یا آب یاری استفاده می شود. در غیر این صورت آب برکه های باریکی از در آن از شن و ماسه و چند سنگ طبیعی دیگر بود عبور می کرد که نتیجه آن آب قابل شرب بود. لازم به ذکر است که مورخان گفته‌اند که: مردم در این آب‌ها به حمام و یا لاشه های نمی انداختند. اما در آب انبار ها به دلیل سکون آب از سیستم بادگیرها برای پاک نگه داشتن آب استفاده میشود. چند مواد اضافه شده در آب که عمل تصفیه را انجام می‌داد:
- آهک و نمک برای داشتن کلر.
- ماهی برای رفع باکتری‌های آب.
- زغال برای خاصیت بوگیری.
- خشت برای رسوب زدایی املاح آب.
ما در بالا به موارد دیگر آب انبارها اشاره کرده‌ایم تا به حال از خود پرسیده‌اید چرا استخر های یزد دو درب داشتند یا چند نوع آب انبار وجود دارد؟
انواع آب انبارها
از نظر سطح دسترسی آب انبارها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- آب انبارهای همگانی: واقع در محله‌ها، کاروانسراها، روستاها و به صورت تک بنا در مسیر راه‌های کاروانی.
- آب‌انبارهای خصوصی: این آبانبارها درون خانه‌ها ساخته می‌شده یا این که در محل‌های اختصاصی افراد حفر می‌شده است.
عناصر تشکیل دهنده ساختمان آبانبار چیست؟
مواد و مصالح بکار رفته در ساختن آبانبارها عبارت است از سنگ، آجر، شفته آهک و ساروج. ساختمان آبانبارها با توجه به محل قرارگیری آن متناسب با آب و هوای آن منطقه تعیین می‌گردد.
قسمت‌های مختلف آبانبارها
۱. مخزن (خزینه): اصلی‌ترین بخش آبانبار که برای ذخیره آب طراحی شده است. این مخازن معمولاً درون زمین ساخته میشود تا فشارهای وارده بر دیواره‌ها افزایش یابد. شکل و نوع مخازن بسته به موقعیت شهری، روستایی یا صحرایی تغییر می کرد.
۲. پاشیم: محل برداشت آب که دارای یک شیر برنجی به مخزن است. این فضا معمولاً به شکل چهارگوش یا نیمه هشت گوش طراحی میشود و شامل سکوهایی برای نشستن، حفره‌هایی جهت هدایت آب به کانال‌های زیرزمینی و هواکش‌هایی در سقف برای تهویه هوا بود.
۳. سردر: ورودی آبانبار که یک راه‌پله می‌تواند شامل شود. این قسمت معمولاً دارای تزییناتی مانند جرزهای عمودی، کتیبه‌های سنگی، کاشیکاری و سکوهایی در دو طرف بود. کتیبه‌های سردر اطلاعاتی درباره سازنده و واقف آبانبار می‌دادند.
۴. بادگیر (خیشخان): یکی از اجزای مهم در تهویه و خنک‌سازی آبانبار که جریان هوای مناسب را به داخل می‌رساند.
- جهت قفسه آبانبارها در هر منطقه متناسب با جهت باد مطبوع در آن منطقه بوده.
- تعداد بادگیرهای آبانبارها متفاوت بوده و از یک تا هفت عدد تغییر داشته، این به دلیل خنکی بیشتر برای آب داخلی بوده است.
عکس آب انبار قدیمی
آب ابنار به انگلیسی چیست؟
آب انبار به انگلیسی:
An Ab anbar is a traditional Persian water reservoir. It is a type of underground water storage system that was used to collect and store rainwater or water from other sources. Ab anbars were common in arid and semi-arid regions of Persia, where access to fresh water was limited. They were often built in cities and along trade routes to provide travelers with a reliable source of water.
آب انبار یزد:
یزد یکی از شهرهای کویری ایران است که به دلیل کمبود بارش، از دیرباز با مشکل کم آبی روبرو بوده است. به همین دلیل، مردم این شهر از قدیم الایام به ساخت آب انبارها برای ذخیره آب روی آوردند. آب انبارهای یزد با معماری خاص خود، علاوه بر تأمین آب مورد نیاز مردم، به یکی از جاذبه های گردشگری این شهر نیز تبدیل شده اند.
آب انبار بندر لنگه:
بندر لنگه یکی از شهرهای جنوبی ایران است که به دلیل آب و هوای گرم و خشک، با مشکل کم آبی روبرو است. به همین دلیل، مردم این شهر از قدیم الایام به ساخت آب انبارها برای ذخیره آب روی آوردند. آب انبارهای بندر لنگه با معماری خاص خود، علاوه بر تأمین آب مورد نیاز مردم، به یکی از جاذبه های گردشگری این شهر نیز تبدیل شده اند.
سوالات متداول درباره آب انبار چیست؟
چرا آبانبارها را زیرزمینی می‌ساختند؟
برای حفظ خنکی آب، جلوگیری از تبخیر و کاهش آلودگی‌های محیطی.
بادگیر در آبانبار چه نقشی دارد؟
بادگیرها برای تهویه و خنک نگه‌داشتن آب داخل مخزن استفاده می‌شدند.
آبانبارها چه اجزایی دارند؟
شامل مخزن، پاشیر، سردر، بادگیر و پلکان.
تفاوت آب‌انبارهای مناطق گرم و خشک با مناطق کوهستانی چیست؟
در مناطق گرم و خشک، آبانبارها دارای گنبد و بادگیر بودند، اما در مناطق کوهستانی معمولاً سقفشان مسطح بود و از چوب و کاه‌گل ساخته می‌شد.
چرا آبانبارها هنوز اهمیت دارند؟
برخی از آنها به عنوان جاذبه‌های تاریخی و گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرند و در برخی مناطق کم آب هنوز کاربری دارند.
معروف‌ترین آب‌انبارهای ایران کدامند؟
آبانبار شش بادگیری یزد، آبانبار سنگی قوام در جزیره کیش و آبانبار ابیانه از نمونه‌های معروف هستند.
آبانبارها چگونه ضدعفونی می‌شدند؟
معمولاً با لایه‌ای از ساروج، آهک و موادی مانند زغال برای جلوگیری از رشد جلبک و آلودگی.
چرا برخی آبانبارها چندین ورودی دارند؟
برای استفاده گروه‌های مختلف اجتماعی مانند مسلمانان و کلیمیان، یا برای دسترسی راحت‌تر در سطح‌های مختلف آب.
انواع مخزن آب انبار از نظر شکل چیست؟
- مخزن استوانه‌ای: فشار آب در تمام دیواره‌ها یکسان است، بدون شکاف و بریدگی، که بهداشت را بهبود می‌بخشد.
- مخزن مکعب: چهارگوش با دهانه کم، مناسب برای پوشش طاقی، اما مستعد ترک‌خوردگی و رشد جلبک در کنج‌ها.
- مخزن هشت‌وجهی: کمیاب به دلیل پیچیدگی ساخت و پوشش سقف.
- مخزن مرکب: شامل یک مخزن استوانه‌ای مرکزی با چهار مخزن چهارگوش متصل به آن.
سرداب چیست؟
سرداب به فضایی گفته می شود که در زیرزمین خانه ها و برای خنک نگه داشتن مواد غذایی و نوشیدنی ها ساخته می شود. سرداب ها معمولاً در مناطق گرمسیر و خشک ساخته می شوند و به دلیل اینکه در زیر زمین قرار دارند، دمای آنها نسبت به سطح زمین پایین تر است.
ایوان چیست؟
ایوان به فضایی گفته می شود که در جلوی خانه ها و به عنوان ورودی به آنها ساخته می شود. ایوان‌ها معمولاً دارای سقفی هستند که روی ستون ها یا دیوارها قرار دارد. ایوان ها علاوه بر زیبایی، به عنوان فضایی برای استراحت و گفتگو نیز مورد استفاده قرار می گیرند.
کاریز چیست؟
کاریز یا قنات، یک سیستم آبیاری زیرزمینی است که برای انتقال آب از سفره های زیرزمینی به سطح زمین استفاده میشود. کاریزها معمولاً در مناطق خشک و کم آب ساخته می شوند و به دلیل اینکه آب را از زیر زمین به سطح زمین منتقل می‌کنند، از تبخیر آب جلوگیری می کنند.
نتیجه گیری کلی درباره آب انبار ها
آبانبارها از گذشته تا امروز نقش مهمی در تأمین و ذخیره آب، به‌ویژه در مناطق خشک و کم آب، داشته‌اند. طراحی و ساختار این سازه‌ها متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه بوده و با استفاده از فناوری‌هایی مانند بادگیر، مخزن‌های متنوع و سیستم‌های تهویه، امکان نگهداری آب سالم را فراهم کرده‌اند. این بناهای ارزشمند نه‌تنها نمادی از دانش بومی و معماری هوشمندانه ایرانی هستند، بلکه هنوز هم در برخی مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرند. با حفظ و مرمت این سازه‌های تاریخی می‌توان از آنها به عنوان میراثی ارزشمند برای مدیریت پایدار منابع آب بهره برد.
ممنونم یک تحقیق درباره آب انبار ایرانی داشتم که کمک بود.
ارادتمند شما