پیشگیری از برق گرفتگی
پیشگیری از برق گرفتگی یعنی چه؟ راهکارهای جلوگیری از برق گرفتگی چیست؟ ببینید دوستان؛ برق یک نیرو قدرتمند و حیاتی است اما مانند هم نیرو دیگری می‌تواند آسیب زننده باشد. در مواجه با برق بهتر است با احتیاط فراوان رفتار کنید، زیرا هم دوست نامرئی و قاتل خاموش است. برای همین بهتر است بدانیم که چگونه از برق گرفتگی پیشگیری کنیم که دچار آسیب های جبران ناپذیر نشویم. برق گرفتگی به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم تقسیم میشود که در مکان های مختلفی مانند حمام و .. اتفاق می افتد که برای جلوگیری از آن میتوان از لباس های مخصوص استفاده کرد. برق کارها در تماس با سیم های برق ممکن است بیشتر دچار برق گرفتگی شوند که عام مردم نمی‌شنوند.
برق گرفتگی یعنی چه؟
برق گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که بدن انسان به طور مستقیم یا غیرمستقیم با یک منبع برق تماس پیدا کند و جریان الکتریکی از آن عبور نماید. این تماس می‌تواند منجر به ایجاد شوک الکتریکی و آسیب‌های جدی به بدن شود. در واقع، برق گرفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن انسان بخشی از یک مدار الکتریکی بسته شود. پیشگیری از برق گرفتگی یک عامل پیشگیری در مقابل برق است.
انواع برق گرفتگی را نام ببرید؟
ابتدا باید بدانیم که برق گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که جریان الکتریکی از بدن عبور کند. این جریان به دنبال مسیری با کمترین مقاومت می‌گردد تا به زمین یا نقطه دیگری با پتانسیل الکتریکی متفاوت برسد. به عبارت دیگر، برای ایجاد برق گرفتگی، باید یک مدار الکتریکی کامل شود. حالا باید بدانید که ۲ نوع برق گرفتگی داریم. یکی برق گرفتگی مستقیم و یکی هم غیر مستقیم.
راه های جلوگیری از برق گرفتگی در حمام چیست؟
پیشگیری از برق گرفتگی از در حمام و مکان های مرطوب سخت و دشوار است، به همین دلیل بهتر است چند نکته مهم درباره استفاده ار برق دقت کرد:
نگهداری وسایل برقی دور از آب: سشوار، اتوی مو و ماشین ریش تراش را هرگز در محیط مرطوب حمام استفاده نکنید و پس از استفاده، دو شاخه آنها را از برق بکشید.
استفاده از محافظ برق: برای افزایش ایمنی، پریزهای برق حمام را به دستگاه‌های محافظ جان مجهز کنید. این دستگاه‌ها در صورت نشت جریان برق، به سرعت مدار را قطع کرده و از برق گرفتگی جلوگیری میکنند. بهترین برند محافظ برق را بخرید.
نصب آبگرمکن برقی خارج از حمام: آبگرمکن برقی را در محیطی خشک و دور از حمام نصب کنید. اگر آبگرمکن برقی داخل حمام است، حتما قبل از حمام کردن آن را از برق جدا کنید.
استفاده از سیم‌های عایق: تمام سیم‌های برق داخل حمام باید روکش عایق مناسب داشته باشند تا از تماس مستقیم با آب جلوگیری شود.
عدم تعمیر خودسرانه: برای نصب و تعمیر سیستم برق حمام، حتما از یک برق‌کار متخصص کمک بگیرید.
خطرات برق گرفتگی چیست و دچار چه آسیب های می‌شویم؟
فشار برق به انواع مختلفی تقسیم میشود که به همین دلیل آسیب های آن نیز بسته ولتاژ متفاوت است.
ولتاژ بسیار ضعیف: تا ۵۰ ولت در جریان مستقیم و ۲۴ ولت در جریان متناوب. این ولتاژها معمولاً در تجهیزات الکترونیکی کوچک و ایمن استفاده می‌شوند.
ولتاژ ضعیف: بین ۵۰ تا ۶۰۰ ولت در جریان مستقیم و ۲۴ تا ۲۵۰ ولت بین فاز و زمین در جریان متناوب. این ولتاژها در مصارف خانگی و صنعتی سبک استفاده می‌شوند.
ولتاژ قوی: بین ۶۰۰ تا ۶۰۰۰ ولت در جریان مستقیم و ۲۵۰ تا ۳۳۰۰۰ ولت بین فاز و زمین در جریان متناوب. این ولتاژها در صنایع سنگین و انتقال برق به مسافت‌های طولانی استفاده می‌شوند.
ولتاژ بسیار قوی: بیش از ۶۰۰۰ ولت در جریان مستقیم و ۳۳۰۰۰ ولت در جریان متناوب. این ولتاژها در نیروگاه‌ها و خطوط انتقال برق فشار قوی استفاده میشود.
نکته :برق‌گرفتگی، چه تک فاز و چه سه فاز، عواقب جدی و گاه جبران ناپذیری برای سلامتی انسان دارد. شدت و نوع عوارض به عوامل مختلفی از جمله ولتاژ، جریان، مدت زمان تماس و مسیر عبور جریان در بدن بستگی دارد. برق‌گرفتگی تک فاز معمولاً شدت کمتری نسبت به برق‌گرفتگی سه فاز دارد؛ اما حتی ولتاژ پایین نیز می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. جلوگیری از برق گرفتگی در برق های سه فاز و تک فاز راحت تر از درمان آسیب های آن است.
مقالات که میتوان آن را مطالعه کرد:
عوارض عمومی برق‌گرفتگی:
آسیب به سیستم عصبی: گزگز، مورمور شدن، بی حسی و در موارد شدید فلج اندام‌ها.
آسیب به عضلات: کوفتگی، درد عضلانی و سوختگی داخلی عضلات.
اختلالات قلبی: افزایش یا کاهش فشار خون، آریتمی قلبی و در موارد شدید ایست قلبی.
سوختگی‌های پوستی: سوختگی در نقاط ورود و خروج جریان برق.
آسیب به اندام‌های داخلی: آسیب به کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌ها.
تفاوت عوارض برق‌گرفتگی تک فاز و سه فاز:
شدت آسیب: به‌طور کلی، برق‌گرفتگی سه فاز به دلیل ولتاژ بالاتر، شدت آسیب بیشتری دارد.
نوع آسیب: در برق‌گرفتگی سه فاز، احتمال آسیب به قلب و سیستم عصبی مرکزی بیشتر است.
روش های پیشگیری از برق گرفتگی غیر مستقیم
همبندی : این روش با اتصال تمام بخش‌های فلزی ساختمان (مانند لوله‌ها، اسکلت، بدنه تجهیزات) به هم و نهایتاً به زمین، یک سطح هم پتانسیل ایجاد می‌کند تا در صورت برق دار شدن یکی از آنها، خطر برق‌گرفتگی ناشی از اختلاف پتانسیل از بین برود یا کاهش یابد.
استفاده از سیستم اتصال زمین: متداول‌ترین روش پیشگیری از برق گرفتگی غیرمستقیم است که در آن بدنه‌های فلزی تجهیزات برقی از طریق سیم ارت به زمین متصل می‌شوند. در صورت بروز خطا و برق دار شدن بدنه، جریان اتصال کوتاه به زمین برقرار شده و توسط فیوز یا کلید محافظ جان مدار قطع میشود و از برق‌گرفتگی جلوگیری می‌کند.
استفاده از کلید محافظ جان : این کلید با مقایسه جریان رفت و برگشت سیم‌ها، در صورت وجود اختلاف (نشان‌دهنده نشت جریان)، مدار را به سرعت (در چند صدم یا دهم ثانیه) قطع می‌کند. این جریان نشتی ممکن است ناشی از اتصال بدنه دستگاه‌ها یا عبور جریان از بدن انسان باشد که کلید محافظ جان پیش از آسیب، مدار را قطع می‌کند.
استفاده از ترانسفورماتور ایزولاسیون: این روش در مکان‌های بسیار حساس (مانند اتاق عمل) کاربرد دارد و با جدا کردن مدار ثانویه از اولیه، خطر برق‌گرفتگی ناشی از تماس با یک نقطه از مدار ثانویه را از بین میبرد، زیرا مسیر برگشتی برای جریان از طریق زمین وجود ندارد.
دوبل عایق‌بندی : این روش شامل طراحی لوازم برقی با دو لایه عایق مستقل (عایق اصلی و تکمیلی) بین بخش‌های برق دار و قسمت‌های قابل دسترس است که این لوازم را بی‌نیاز از اتصال به زمین می‌کند و با علامت □ در یک مربع مشخص می‌شوند.
روش های حفاظت در مقابل برق گرفتگی مستقیم
عایق بندی:
این امری بدیهی است که با پوشاندن همه قسمت‌های برق دار در معرض تماس میتوان حفاظت لازم را در برابر برق‌گرفتگی ایجاد کرد. عایق‌ها موادی با مقاومت الکتریکی بسیار زیاد (به‌طور ایده‌آل، بی‌نهایت) هستند. در این مورد دستگاه پیشگیری از برق گرفتگی وجود دارد که استفاده از آن می‌تواند از خطرات جانی بسیاری جلوگیری کند. کیت عایق برق مجموعه‌ای از تجهیزات حفاظتی است که برای محافظت از برق کاران در برابر برق‌گرفتگی استفاده میشود. این کیت معمولاً شامل موارد زیر است:
دستکش عایق برق: از مواد عایقی مانند لاستیک یا سیلیکون ساخته شده و مانع از انتقال جریان برق به دست‌ها میشود.
کلاه ایمنی عایق برق: از سر در برابر ضربه و همچنین برق‌گرفتگی محافظت می‌کند.
لباس ضد جرقه: از موادی ساخته شده که مانع از ایجاد جرقه و انتقال جریان الکتریکی به بدن میشود. یا به عبارت دیگر پیشگیری از برق گرفتگی است.
کفش عایق برق: از انتقال جریان الکتریکی از زمین به بدن جلوگیری می‌کند.
محصورسازی:
در موقع برق گرفتگی اول، محصورسازی قسمت‌های برق دار است. این به این معنی است که تمامی بخش‌هایی از تجهیزات که برق دارند باید در محفظه‌های محکم و عایقی قرار گیرند تا از تماس مستقیم افراد با آنها جلوگیری شود. این محفظه‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که نفوذ آب، گرد و غبار یا هرگونه ذره رسانا به داخل آنها غیرممکن باشد. جنس و نوع محفظه باید متناسب با شرایط محیطی و نوع تجهیز انتخاب شود. این کارها برای افراد که نزدیک منطقه هستند پیشگیری از برق گرفتگی است .
سوال های متداول درباره پیشگیری از برق گرفتگی
اگر تعمیرکار برق هستیم در هنگام کار باید از چه وسایلی استفاده کیم تا دچار برق گرفتگی نشویم؟
- دستکش‌های عایق برق: از لاستیک یا نئوپرن ساخته شده و در ولتاژهای مختلف درجه‌بندی می‌شوند؛ پوشیدن دستکش چرمی روی آنها برای محافظت فیزیکی توصیه میشود.
- کفش‌های عایق: دارای زیره و بدنه کاملاً عایق برای جلوگیری از عبور جریان از طریق پا به زمین.
- عینک ایمنی یا محافظ صورت: برای محافظت از چشم و صورت در برابر قوس الکتریکی، جرقه‌ها و ذرات.
- کلاه ایمنی: برای محافظت از سر در برابر ضربه و تماس با سیم‌های برق‌دار بالاسری.
- لباس کار عایق یا مقاوم در برابر شعله (FR): از مواد کندسوز ساخته شده تا از سوختگی در برابر قوس الکتریکی یا آتش‌سوزی جلوگیری کند.
- ابزارهای عایق‌بندی شده: ابزارهایی مانند انبردست و پیچ‌گوشتی که دسته‌های عایق دارند و با علامت VDE مشخص می‌شوند.
- تستر ولتاژ یا مولتی‌متر: برای اطمینان از قطع بودن جریان برق قبل از شروع کار؛ همیشه سیم‌های برق‌دار را تست کنید.
- سایر وسایل ایمنی: شامل کفپوش‌های عایق، محافظ کابل و نشانگرها و علائم هشدار دهنده.
برق گرفتگی با سیم نول به چه معنا است؟
سیم نول در حالت ایده‌آل باید بی‌برق باشد، اما دلایل مختلفی باعث میشود تا این سیم برق دار شود. مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
- نشت جریان از فاز به نول: این مشکل به دلیل آسیب عایق سیم، استفاده از سیم‌های بی‌کیفیت، اتصالات معیوب و… رخ می‌دهد.
- بار نامتعادل: مصرف نامتوازن برق در فازها باعث ایجاد جریان در سیم نول میشود.
- مشکلات اتصال زمین: عدم وجود یا نقص در سیستم ارتینگ باعث میشود که سیم نول برق دار شود.
- تأثیرات خارجی: میدان‌های الکترومغناطیسی، رعد و برق و خرابی تجهیزات می‌توانند باعث القای ولتاژ در سیم نول شوند.
- خطاهای انسانی: اشتباهات در نصب و تعمیرات نیز می‌توانند باعث این مشکل شوند.رفع و دقت به این موارد پیشگیری از برق گرفتگی محسوب میشود.
چه دستگاه پیشگیری از برق گرفتگی در حال حاضر وجود دارد؟
کلید محافظ جان (RCCB/RCD) دستگاهی است که با مقایسه جریان‌های ورودی و خروجی مدار، از برق‌گرفتگی جلوگیری می‌کند. در صورت وجود اختلاف جریان (نشت جریان)، که می‌تواند ناشی از اتصال فاز به بدنه یا عبور جریان از بدن فرد باشد، این کلید فوراً مدار را قطع می‌کند. این قابلیت به آن اجازه می‌دهد تا جریان‌های نشتی کوچکی را که فیوزهای معمولی تشخیص نمی‌دهند، شناسایی کرده و پیش از بروز آتش‌سوزی یا برق‌گرفتگی، مدار را در کسری از ثانیه قطع کند.
به طور خلاصه، برق گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که:
فرد با منبع ولتاژ تماس پیدا کند.
مسیر دیگری با ولتاژ متفاوت (مانند زمین) وجود داشته باشد.
بدن فرد مسیری برای عبور جریان بین این دو نقطه فراهم کند و مدار الکتریکی کامل شود.
مثال‌ها:
- لمس همزمان سیم برق لخت و لوله آب (که به زمین متصل است).
- استفاده از وسیله برقی معیوب که بدنه آن برق‌دار شده و تماس با زمین.
- قرار گرفتن در نزدیکی خطوط برق فشار قوی و ایجاد قوس الکتریکی.
- همیشه باید نکات ایمنی در مورد برق را رعایت کرد تا از خطر برق گرفتگی جلوگیری شود.
راه های پیشگیری از برق گرفتگی در محیط منزل با باغ چیست؟
برق گرفتگی می‌تواند در هر مکانی اتفاق بیفتد، از خانه گرفته تا محیط کار، خیابان و باغ. در اینجا چند مثال موردی از برق گرفتگی در مکان‌های مختلف آورده شده است:
پیشگیری از برق گرفتگی در خانه:
- دستگاه‌های برقی معیوب: استفاده از وسایل برقی مانند سشوار، اتو، یا توستر که سیم‌هایشان فرسوده شده یا عایقشان آسیب دیده، می‌تواند منجر به برق گرفتگی شود. به عنوان مثال، لمس بدنه فلزی توستر معیوب هنگام روشن بودن آن.
- پریزهای برق: دستکاری پریزهای برق با دست‌های خیس یا فرو کردن اجسام فلزی در آنها می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به عنوان مثال، تلاش برای بیرون آوردن دوشاخه از پریز با دست خیس.
- سیم‌کشی نامناسب: سیم‌کشی غیراستاندارد ساختمان یا استفاده از سیم‌های نامناسب و بدون روکش می‌تواند خطر برق گرفتگی را افزایش دهد. به عنوان مثال، تماس با سیم لخت در جعبه تقسیم برق.
- تماس با آب: تماس آب با وسایل برقی یا پریزهای برق، به ویژه در حمام و آشپزخانه، خطر برق گرفتگی را به شدت افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، استفاده از سشوار در نزدیکی سینک ظرفشویی پر از آب.
- کودکان: کنجکاوی کودکان و دسترسی آنها به پریزهای برق و سیم‌های رها شده می‌تواند منجر به برق گرفتگی شود. به عنوان مثال، فرو کردن انگشت یا شیء فلزی در پریز برق توسط کودک.
پستی جامع در مورد نکات ایمنی در زمان استفاده از وسایل برقی گفته ایم.
پیشگیری از برق گرفتگی در محیط کار:
- ماشین‌آلات صنعتی: کار با ماشین‌آلات صنعتی که دارای سیم‌کشی فرسوده یا اتصالات نامناسب هستند، می‌تواند خطر برق گرفتگی را به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، تماس با بدنه فلزی دستگاه جوشکاری که اتصال به زمین ندارد.
- ابزارهای برقی: استفاده از دریل، فرز، یا سایر ابزارهای برقی بدون رعایت نکات ایمنی و بررسی سالم بودن آنها می‌تواند منجر به برق گرفتگی شود. به عنوان مثال، استفاده از دریل با سیم آسیب‌دیده.
- خطوط برق فشار قوی: کار در نزدیکی خطوط برق فشار قوی بدون رعایت فاصله ایمن بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به برق گرفتگی و حتی مرگ شود. به عنوان مثال، کارگران ساختمانی که در نزدیکی خطوط برق فشار قوی مشغول به کار هستند.
- سیم‌کشی موقت: استفاده از سیم‌کشی موقت و غیراستاندارد در پروژه‌های ساختمانی یا تعمیراتی می‌تواند خطر برق گرفتگی را افزایش دهد. به عنوان مثال، رد کردن سیم برق از زیر فرش یا روی زمین.
پیشگیری از برق گرفتگی در در خیابان و باغ:
- سیم‌های برق افتاده و سقوط درخت روی خطوط برق: تماس با سیم‌های برق افتاده روی زمین یا درختان بسیار خطرناک است. به عنوان مثال، رانندگی یا پیاده‌روی در مسیری که سیم برق روی آن افتاده است.
- تیرهای برق: بالا رفتن از تیرهای برق یا نزدیک شدن بیش از حد به آنها می‌تواند منجر به برق گرفتگی شود. به عنوان مثال، تلاش برای برداشتن شیء گیر کرده روی تیر برق.
- آب و هوای نامساعد: بارش باران یا برف می‌تواند خطر برق گرفتگی را در محیط‌های باز افزایش دهد، به ویژه اگر سیم‌های برق در تماس با آب قرار بگیرند. به عنوان مثال، قدم زدن در آبگرفتگی که سیم برق در آن افتاده است.
- باغ و آبیاری: تماس آب با پمپ‌های آب یا سیم‌کشی غیراستاندارد در باغ‌ها می‌تواند خطر برق گرفتگی را به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، لمس پمپ آب معیوب با دست خیس.
راستی هنگام رد شدن از موتوربرق های خیابانی که برای روشنایی استفاده میکنند، با احتیاط رد شوید سعی کنید در زمان راه رفتن حواستان به دور و اطراف باشد و اگر کودک دارید، دست بچه تان را همیشه بگیرید تا جلو تر یا عقب تر شما نرود.
مطلب مرتبط: چرا پرندگان دچار برق گرفتگی نمی‌شوند
در سال چند نفر بر اثر برق گرفتگی فوت میکنند؟
متاسفم که باید در مورد این موضوع صحبت می‌کنیم، اما آگاهی از آمار تلفات برق گرفتگی می‌تواند به پیشگیری از حوادث مشابه کمک کند.
بر اساس آمارهای موجود در ایران، سالانه تعداد قابل توجهی از هموطنان بر اثر برق گرفتگی جان خود را از دست می‌دهند. متاسفانه آمار دقیقی از تمام موارد برق گرفتگی در دسترس نیست، اما آمارهای سازمان پزشکی قانونی می‌تواند دید جامعی از این موضوع ارائه دهد.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، در سال‌های مختلف، تعداد تلفات ناشی از برق گرفتگی متفاوت بوده است. به عنوان مثال:
بر اساس گزارش‌های خبری و آمارهای سازمان پزشکی قانونی، در یک بازه ۱۰ ساله، بیش از ۶۰۰۰ نفر در ایران بر اثر برق گرفتگی جان خود را از دست داده‌اند. این یعنی به طور میانگین سالانه بیش از ۶۰۰ نفر.
در برخی سال‌ها مانند سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۲، این آمار به حدود ۷۵۰ نفر در سال نیز رسیده است.
در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای کاهش این آمار صورت گرفته و به نظر می‌رسد روند کاهشی در تلفات برق گرفتگی مشاهده میشود، اما همچنان این آمار بالا و نگران‌کننده است.
به عنوان مثال، در ۸ ماه نخست سال ۱۴۰۳ در استان تهران، ۶۷ مورد فوت ناشی از برق گرفتگی گزارش شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. برق گرفتگی واقعا یک لحظه است همان لحظه ای که حواستان به چیزی نیست. این نکاتی که در این پست گفتیم را با عزیزانتان به اشتراک بگذارید تا از برق گرفتگی در محیط کار، کارگاه، خیابان و خانه در امان باشند.
راستی به این مطلب پربازدید سر بزنید: دلایل قطعی برق کشور
نتیجه گیری کلی درباره پیشگیری از برق گرفتگی
پیشگیری از برق گرفتگی مستلزم رعایت اصول ایمنی و استفاده از تجهیزات استاندارد است. با نصب سیستم ارت مناسب، استفاده از کلید محافظ جان (RCD)، تعمیرات دوره‌ای تجهیزات برقی و سیم‌کشی، و اطمینان از عایق‌بندی صحیح دستگاه‌ها، میتوان پیشگیری از برق گرفتگی را به حداقل رساند. همچنین، آموزش استفاده ایمن از وسایل برقی به کاربران و اجتناب از کار با تجهیزات در شرایط مرطوب، نقش مهمی در جلوگیری از حوادث ناگوار دارد. رعایت این نکات نه تنها سلامت افراد را تضمین می‌کند، بلکه به طول عمر دستگاه‌ها و تجهیزات برقی نیز کمک می‌کند. اکنون اگر در مورد جلوگیری از برق گرفتگی نظری دارید بنویسد.
